Нүүдлийн мал аж ахуйн сонгодог жишиг загварыг бүтээн хөгжүүлсэн монголчуудын уламжлалт мэдлэг ухааны нэгэн томоохон хэсэг нь мал сүргээ өсгөн үржүүлэх, хамгаалах, эрүүлжүүлэх, эмчлэхэд чиглэсэн анагаах ухааны салбарт хамаарах билээ. 

Монголчууд бэлчээрийн мал аж ахуйг хэдэн мянган жилийн тэртээнээс эрхлэхдээ мал сүрэгтээ тохиолдсон өвчин эмгэг, бэртэл зэргийг ханах, хатгах, төөнөх, домнох, эвд нь оруулан барих, зэрэгт түшиглэж өнөөг хүртэл анагаасаар ирсэн арвин туршлагатай.

Өргөн уудам нутаг бэлчээрийн мал аж ахуй эрхлэн амьдарч байгаа учраас мал өвчин эмгэг тусах, бэртэх гэмтэхэд малын эмч, эмнэлэгт тэр бүр хандах боломж хязгаарлагдмал. 

Малчид бэлчээрт малаа шинжиж, идэш тэжээлээ хэр шингээж байгааг ажиглаж, өвчин эмгэггүй, тарга тэвээрэг сайн авхуулж, хаврын цагт хүч нимгэн онд оруулахыг чухалчилдаг. Тиймээс малд түгээмэл тохиолддог өвчин, улирлын чанартай эмчилгээг ардын мэдлэгт тулгуурлан олон жилийн турш өөрсдөө эмнэсээр ирсэн тул малчин бүр анхан шатны мэдлэгтэй.  

Малын судсыг хатгахад ур чадвар, арга туршлага ихээхэн шаарддаг. Олон удаа буруу хатгаснаас мал туйлах, хатгасан шарх нь бохир орсноос буглаж эдээлэх, бас хэт гүнзгий хатгаснаас болж цус нь тогтохгүй болох зэрэг анхаарах зүйлүүд бий. Тиймээс малын судас сайн хатгадаг хүнийг айл хотол, нутаг хошуугаараа хүндэтгэж урьж залдаг. 

Малчин хүн мянган мэргэжлийн эзэн гэж тодорхойлдог. Хэдэн мянган малаа зүслэх, малаа үржүүлэн өсгөх арга ухаан, малынхаа бэлчээрийн хортой, хоргүй ургамлыг таних, улирлын онцлогт тааруулан нүүдэллэх, малаа арилжих, байгаль дэлхийтэйгээ харилцан шүтэлцээт амьдрах олон арга ухааныг эзэмшсэн байдаг.

Малчин өвөг дээдэс маань эртнээс өвчин эмгэг тусахаас урьтаж өвс ургамлын сор, усны гарцыг дагаж бэлчээр сэлгэх, нутаг бэлчээрийг зөв сонгож эмчилгээнд ашигладаг ховор ургамалтай газраар малаа хариулдаг. Учир нь тарга тэвээргээ сайн авсан сүргийн дархлаа сайн тогтдог тул мал сүрэг өвчин тусах нь бага. Ойр ойрхон нүүдэллэх нь малыг эрүүлжүүлэх үндэс. Буурь сэлгэн нүүдэл хийж нутаглах нь бэлчээр талхлагдах, буйр бууц, хот хорооны бохирдлоос үүсэх малын элдэв төрлийн өвчнөөс урьдчилан сэргийлдэг. 

Малын эмчилгээнд гол төлөв хануур, хатгуур, төөнүүрийн аргыг хэрэглэдэг. Дээрх аргуудыг бүх төрлийн малд хийх боловч уналга, эдэлгээнд өргөн ашиглаж байгаатай холбогдон адуу нь цусаар өвчлөх нь их тул хатгах, ханах аргыг хэрэглэнэ. Монголчууд ардын судас ханах аргыг мал таргалуулах, эмчлэх үндсэн хоёр зорилгоор хэрэглэж ирсэн байна. Түүний биологийн онцлогтой холбоотой.

Судас ханах арга бод мал тэр дундаа адуу, тэмээнд илүүтэй хэрэглэж үхэрт цөөн тохиолдолд хэрэглэдэг ажээ. Харин малын хувьд харьцангуй ховор тохиолдол хэрэглэх бөгөөд тар авхуулах, газрын гэм гүйдэл дайрсан үед цус гаргах аргууд зонхилно. Ханаж, хатгах засалд их хэмжээний цус гаргаж байгаа мэт боловч хурдан хугацаанд тусламж үзүүлэхгүй бол гишгэж болохгүй доголон болох, зарим нь үхэх ч аюултай өвчин эмгэгийг анагаадаг байна.  Тус эмчилгээг дөрвөн улирлын аль алинд хийх биш, нарны илч чангарсан хаврын сүүл, зуны ногооноор буюу адуу нэлээд таргалж тэвээрсэн цагаас эхэлнэ. Бүр оройтуулж хатгалаа гэхэд намрын зул сараас хэтрүүлэхгүй. Өвөл цагт малын цус царцанги байдаг учраас ханаж хатгахыг шууд цээрлэнэ.

Байгальтайгаа нягт харилцан амьдарч ирсэн монгол малчид мал сүргээ эрүүлжүүлэх, хамгаалахын тулд элдэв зүйлийн дом шившлэгийн аргыг ч хэрэглэж ирсэн. 

Монголчууд таван хошуу малаа хариулга, уналга эдэлгээнийх нь явцад элдэв өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, хөнгөн хэлбэрийн өвчин, согог байвал эмчлэх арга  хэлбэр нийтлэг байдлаар хадгалагдаж байна. Харин говь, хээрийн бүс нутагт эмчилгээний олон төрлийн аргыг эзэмшин ханаж, хатгадгаараа мэргэшиж  алдар цууд гарсан иргэд цөөнгүй бий.

Малыг анагаах ардын эмчилгээ нь үлэмж хэмжээний эмийн зүйлийг зарцуулахгүйгээр хөрөнгө мөнгийг хэмнэх, ихэвчлэн ахуйн арга ажиллагааны хүрээнд бүтээн хийсэн багаж хэрэгслийг ашиглах боломжтой.

Малын эмгэг эмчлэх уламжлалт арга ухаан.pdf

Дүрс бичлэг (Ардын уламжлалт малын эмгэг анагаах арга ухаан MGL)

Дүрс бичлэг (Ханах засал MGL)

Дүрс бичлэг (Зөвшөөрөл монгол MGL)

Дүрс бичлэг (Ардын уламжлалт малын эмгэг анагаах арга ухааны түүх 1 MGL)

Дүрс бичлэг (Ардын уламжлалт малын эмгэг анагаах арга ухааны түүх 2 MGL)

Дүрс бичлэг (Мал сүргийг өсгөн үржүүлж элдэв төрлийн өвчин эмгэгээс хамгаалах нь MGL)

Хэл солих ->